सुन तस्करी : ११ महिनामा ५७ किलो बरामद ,परिवर्तन हुँदै छ शैली

घटना एक

केही साताअघि कपिलवस्तुका रामभोजन चौधरी कतार एयरलाइन्स हुँदै त्रिभुवन विमानस्थल ओर्लिए । साथमा उनले ५० ग्राम सुनको बाला लगाएर आएका थिए । विमानस्थल भन्सार कार्यालयका कर्मचारीलगायत अन्य सुरक्षा जाँचमा उनले कुनै अप्ठ्यारो व्यहोर्नुपरेन । तर, पार्किङमा आइपुगेपछि उनले आफूसँगै आएका अन्य तीन जनाबाट सुन संकलन गरे । ती तीन जनाले पनि ५० ग्रामभन्दा कम तौल भएको सुनको बाला लगाएर आएका थिए।

प्रहरीको दृष्टि रामभोजनमाथि पर्‍यो । उनी समातिए । रामभोजनले संकलन गरेको सुन लिन पुगेका चितवनका राजकुमार भुसाल पनि पक्राउ परे । रामभोजन र उनीसँगै आएका अन्य तीनजना वैदेशिक रोजगारीबाट छुट्टी मनाउन स्वदेश फर्किएका थिए । उनीहरूलाई कतारबाट कसैले सुन बोकाएर नेपाल पठाएको थियो । केही दिनअघि कतारमा केही वर्ष वैदेशिक रोजगारीका रूपमा काम गरेर फर्किएका दीपक खत्री पनि पक्राउ परे । उनी पनि विमानस्थल पार्किङमा ६ जनाबाट संकलन गरेको सुनसहित पक्राउ परेका थिए ।

घटना दुई एक्स-रे मेसिनमा जाँच गर्दा हिटरभित्र शंकास्पद वस्तु देखिएपछि भन्सारका कर्मचारीले खोलेर हेरे । हिटर भताभुंग भयो । तर, हिटरभित्र रहने त्यसकै पार्ट्सभित्र सुन बेरेर ल्याएको फेला पर्‍यो । त्यहाँ दुई सय ५० ग्राम काँचो सुन लुकाइएको थियो । एक्स-रे मेसिनमा फलाम र सुन दुवै कालो देखिने हुँदा त्यसलाई शंकास्पद मानिन्छ । तर, धेरै सन्दर्भमा कालो देखेर सामान खोल्दा सामानकै कुनै अंग भेटिने गरेकाले भन्सार कर्मचारी र आगन्तुकबीच विवाद पनि हुने गरेको छ । यस्तै, अर्को एक प्रसंगमा कार्गोमा आएको सामान जाँच गर्दा पार्किङमा प्रयोग हुने लाइटभित्र ६ सय ४० ग्राम सुन भेटिएको थियो । लाइटको ब्याट्री भागमा भित्र काँचो सुनका ६ वटा टुक्रा फेला परेका थिए । लाइट खोल्नेबित्तिकै कर्मचारीले ब्याट्रीको भागमा सुन देखेका थिए ।

घटना तीन गुल्मीका ढालबहादुर थापा कतारमा काम गर्थे । बहिनीको बिहे हुने भएपछि त्यसका लागि ६० ग्राम काँचो सुन किनेर स्वदेश फर्किए । तर, विमानस्थलमा भएको खानतलासीमा उनी पक्राउ परे । युरोप, अमेरिकाबाट फर्किएका नेपाली पनि अन्जानमा फसादमा पर्ने गरेका छन् । यसमा विदेशीको सूची पनि लामो छ । आयरल्यान्डकी एक बुद्धिस्ट धर्मावलम्बी डिलाटुर डिएभेन्ज एक किलो काँचो सुन स्वयम्भूमा चढाउन भन्दै नेपाल आएका थिए । तर, विमानस्थलमा पक्राउ परे । एक्स(रे मेसिनमा शंकास्पद देखिएपछि भन्सार कर्मचारीले सोध्दा आफूले स्वयम्भूमा सुन चढाउन ल्याएको बताएका थिए ।

त्रिभुवन विमानस्थलमा पक्राउ पर्ने अवैध सुनका विभिन्न प्रकृतिका यी प्रतिनिधि घटना हुन् । त्रिभुवन विमानस्थलमा दैनिकजसो अवैध सुन बरामद भइरहन्छ । विमानस्थल प्रहरी, भन्सार कर्मचारी र केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो (सीआईबी)ले समातेको अवैध सुनको तथ्यांक हेर्ने हो भने पछिल्लो ११ महिनामा मात्र करिब ५७ केजी सुन बरामद भएको छ । साउनयता विमानस्थल प्रहरी र भन्सार कर्मचारीले २३ किलो पाँच सय ८७ ग्राम अवैध सुन बरामद गरेका छन् ।सीआईबीले पुसमा ३३ किलो सुन विमानस्थलबाट बाहिरिँदै गर्दा बरामद गरेको थियो । विमानस्थल भन्सार कार्यालयका अनुसार सीआईबीले समातेको बाहेक पछिल्लो ११ महिनामा एकपटकमा २० ग्रामदेखि डेढ किलोसम्म सुन बरामद भएको छ । तस्करी भएको सूचनाका आधारमा भन्सार र प्रहरीले ५० ग्रामभन्दा कम तौलको सुनका निर्माण सामग्री पनि बरामद गर्ने गरेको छ ।विदेशबाट आउँदा बढीमा ५० ग्रामसम्म सुनको निर्माण सामग्री लिएर आए त्यसलाई वैध मानिन्छ । काँचो सुन ल्याउन भने प्रतिबन्ध छ । ५० ग्रामभन्दा बढी सुन बरामद भए बिगो जफत र बिगोबराबरको जरिवाना हुन्छ । कैद भने परिमाणको मूल्यअनुसार हुने गर्छ । १० लाख रुपैयाँसम्म मूल्यबराबरको सुन बरामद भएमा कैद सजाय हुँदैन । १० देखि २५ लाख रुपैयाँसम्म मूल्यबराबरको सुन फेला परेमा एक महिनासम्म कैद सजाय हुने व्यवस्था छ ।२५ देखि ५० लाख रुपैयाँसम्म मूल्यबराबरको सुन बरामद भए बढीमा तीन महिनासम्म कैद हुन्छ । ५० लाखदेखि एक करोड रुपैयाँसम्म मूल्यबराबरको सुन बरामद भए एक वर्षसम्म कैद सजाय हुने व्यवस्था छ । यसैगरी, एक करोडदेखि तीन करोड रुपैयाँसम्म मूल्यबराबरको सुन बरामद भए दुई वर्षसम्म कैद र तीन करोड रुपैयाँभन्दा बढीको सुन बरामद भए पाँच वर्षसम्म कैद सजाय हुने व्यवस्था छ । एक करोड रुपैयाँभन्दा कम मूल्यबराबरको सुन बरामद भए विमानस्थल भन्सार कार्यालय आफैंले मुद्दा चलाउँछ र त्यसभन्दा माथिको परिमाणको हकमा मात्र जिल्ला अदालतमा पेस गर्नुपर्छ ।वैदेशिक रोजगारीमा जानेलाई भरियातस्करले वैदेशिक रोजगारीका क्रममा खाडीमा रहेका नेपालीलाई भरिया बनाउने गरेको पाइएको छ । पक्राउ परेकाको बयानमा यो कुरा खुले पनि अनुसन्धान भने फितलो देखिन्छ । केही समयअघि पक्राउ परेका रामभोजनले बयानमा आफू काम गर्ने कम्पनीमा आएर एक व्यक्तिले सुन दिएको र नेपालको विमानस्थलमा ओर्लिएपछि पार्किङमा सुन लिन आउने बताएको खुलासा गरेका थिए ।'मसँगै आएका अन्य तीनजना पनि मेरै कम्पनीमा काम गर्थे । तर, उनीहरूलाई म चिन्दिनथेँ । उनीहरूलाई पनि सुन दिइएको रहेछ । मलाई सुन दिनेले उनीहरूलाई सुन नेपाल पुर्‍याएबापत प्रतिव्यक्ति दुई सय रियाल दिएको थियोु, रामभोजनको बयान उद्धृत गर्दै भन्सारका अनुसन्धान अधिकारीले भने ।पक्राउ परेका केहीले भने आफूलाई उड्ने बेलामा कालो चस्मा र सुट लगाएको व्यक्तिले सुन र सुनको बिल भिराउने गरेको बताउने गरेका छन् । यसरी समातिएका अधिकांश नेपाली धरौटीमा छुट्ने गरेका छन् । धरौटीबापतको रकमबारे पनि खासै अनुसन्धान हुँदैन । पक्राउ परेकाले एकातर्फ आफूलाई भरिया बनाएर पठाउनेबारे अनभिज्ञता प्रकट गर्ने र अर्कोतर्फ धरौटी रकम भुक्तान भइहाल्ने हुँदा यो विषय रहस्यमय देखिए पनि खास अनुसन्धान भएको देखिँदैन । अझ रमाइलो के छ भने पक्राउ परेकामध्ये धेरैले ल्याएको सुनको निर्माण सामग्री काँचो सुनलाई सामान्य रूपमा बेरेर बाला, मालालगायत बनाएको पाइन्छ ।अन्जानले फन्दामाविदेशबाट लिएर आउने सुनको परिमाणबारे जानकारी नहुँदा वैदेशिक रोजगारीका लागि खाडीलगायत देशमा पुगेकाहरू फन्दामा पर्ने गरेका छन् ।'गुल्मीका ढालबहादुर थापाले व्यक्तिगत प्रयोजनका लागि सुन ल्याएको देखिन्छ । तर कानुनतः उक्त सुन अवैध होु, अनुसन्धान अधिकारी भन्छन् । ढालबहादुर धेरैका प्रतिनिधि पात्र हुन् । पक्राउ परेकी आयरल्यान्डकी बुद्धिस्ट धर्मावलम्बी डिलाटुर डिएभेन्जले भन्सार कर्मचारीले सोध्दा सोझै आफूले स्वयम्भूमा सुन चढाउन ल्याएको बताएकी थिइन् ।डेढ केजी सुनको निर्माण सामग्री लगाएर दुबईबाट नेपाल आएका एक भारतीय नागरिक पुर्पक्षमा थुनामा छन् । जरिवाना बुझाउन नसकेर केहीले जेलसमेत बस्नुपरेको छ ।'पक्राउ परेका केही नेपाली र विदेशीले नियमबारे थाहा नपाएको पनि देखिन्छ । तर, कुनै पनि देशमा छिर्दा त्यो देशको नियम जानेको छैन भनेर छुट दिन मिल्दैन', भन्सार प्रमुख नारायण सापकोटा भन्नुहुन्छ । ०७३ को असारसम्म नेपालीको हकमा विदेशबाट आउँदा बढीमा चार सय ग्राम सुन लिएर आउन पाइन्थ्यो, जसमा ५० ग्रामभन्दा माथि भने कर तिर्नुपथ्र्यो । उक्त नियम त्यसपछि परिवर्तन भएको थियो ।परिवर्तन हुँदै छ शैलीविमानस्थलका कर्मचारी, सुरक्षाकर्मी र भन्सार कर्मचारीको सुन तस्करीमा संलग्नता रहने गरेको देखिएपछि तस्करले विमानस्थलका प्राविधिक त्रुटिलाई उपयोग गर्न थालेका छन् । गत साता विमानस्थल कार्गोबाट पास भएको गाडीमा प्रयोग हुने मास्टर सिलिन्डरभित्र सुन लुकाएर ल्याइएको भेटिएको थियो । कार्गोमा आउने सामानको स्क्रिनिङ नहुने भएकाले त्यस्ता सामानमा फिट गरेर सुन तस्करी हुन थालेको छ,लोकेन्द्र प्रसाइले अन्नपूर्णमा लेखेका छन् । इमर्जेन्सी लाइट, आइरन, फ्यानको ब्याट्रीलगायतमा सुन फिट गर्ने गरिएको यसअघि पक्राउ परेका घटनामा देखिन्छ ।